Bir Annenin Entelektüel Olma Sancıları

Bir Annenin Entelektüel Olma Sancıları

Annelik çok tartışılan bir kavram. Bir anne olarak pozisyonunuz, yeri geldiğinde olumlu ama hiç ummadığınız anda da olumsuz işleyebilir toplum içinde. Çocuğunuzun o gün sizi en duygulandıran bir davranışını öğle yemeğinde arkadaşlarınızla paylaşırsanız, ebeveynlik deneyimi olsun ya da olmasın, ilgisiz yüzlerle karşılaşabilirsiniz mesela ya da çevreci bir arkadaşınız iklim krizinin nedenlerini nüfus artışıyla bağlantılandırırsa  bir anda vicdan azabı duyabilirsiniz. 

Anne olmamak ise bu satırları okuyanların zaten malumu olduğunu düşündüğüm pek çok olumsuz tepki doğuruyor toplum nezdinde. 

Peki bir de hasbelkader anne olmuş bir kadının düşünsel bütünlüğünü koruması mümkün müdür bunu tartışalım. Okumak zaman ister, hele bir de yazma meraklısıysanız büyük bir konsantrasyon da gerekiyor. Kadın bir yazar ya da akademisyenseniz, gündelik hayatın takipçisi olmak ve zihinsel olarak dinç kalmanız da gerekiyor. Oysa annelikle birlikte aylar boyunca gündemden uzak olmak ve çevreye ilginin dağılması en sıradan gün akışı haline gelebilir; buna karşın anın tadını çıkarma ve çocukla yaşanan zamanın kıymetini bilme yönündeki tavsiyelerle kısa süreli beyinsel sakinleşmelerin de yaşanabileceği git-gel halleri başlar. 

Etrafta art arda yayınlanan makaleler ve kitaplar ise uzak kaldığınız entelektüel çevrelerden hepten koptuğunuz, hatta bir daha geri dönemeyeceğiniz hisleri yaşatır bazı zamanlar. Günlerin gecelere karıştığı ilk birkaç yılın ardından uyku bozuklukları biraz olsun hafifleyince, eğer hala azminiz varsa yazmaktan çok arayı kapatma ve yazanlar nasıl yazmışsa okuyayım bari hissi ağır basar.

Benim için iki çocuklu hayatta en kurtarıcı olan, sabah insanı olabilmemdi sanırım. Sabah beşte kalkarsam mutlu, olur da saat altıya sarkarsa üzgün oluyordum. Çünkü ancak saat beşlerde kalkarak ortalama 3-4 saat herkes uyurken bir gün öncesini geriden de olsa takip etmek, okudukça yazmak, yazdıkça güne mutlu başlamak ve böylece günün koşturmacasına en azından gönül rahatlığıyla başlamak mümkün oldu.  

Sonra podcastleri ve sesli kitapları keşfettim ve ilginç bir dönem başladı...

Yalnız kalma ihtiyacıyla, dinlediğim bir kitabın ardından gelen sıradakine de hemen başlamak için olmadık yemekler yapmaya, hatta hesapta olmayan temizlik işlerini de aradan çıkarmaya çalışırken buldum kendimi. Tıpkı pek çok kadının  kaçışını en meşru gösteren alan olarak mutfağı seçmesi benzeri bir durumdu bu. 

Tabii bir de öyle ya, pandemi dönemi de bize çok iyi göstermişti ki modern olarak adlandırdığımız dönemde dahi, şirket CEO’su ya da bir profesör de olsanız dışarıdan aldığınız bakım ve temizlik desteği sekteye uğradığında evdeki iş dağılımında yeni gönüllüler ortaya çıkmıyordu. 

Okumaktan dinlemeye geçerek artık şekil değiştiren entelektüel gelişim imkanı, artık ev işlerini araç dinlemeyi ise asıl amaç haline getirmişti ve hatta bunun bazen cinsiyetçi roller ve  sosyalleşmelerle örülü olan düzeni ruhen hafiflettiğini dahi sanmıştım.

Ta ki bir yandan kitap dinlemeye çalışırken içeriden gelen sesi duyana kadar: “Anne pırt yaptım” diyordu bu ses, tam da güzel sesli kitap okuyucusu “feraset” dediği anda. Sonra “feraset” ve “Anne pırt yaptım” sesleri birbirine girdi,  ferasetin önündeki ve arkasındaki kelimeler neydi onları da kaçırmıştım tabii bu arada. Feraset bir dünyada, pırt ise öteki dünyadaydı; benim dünyam ise arada kalmış dünyaydı iki kopuk kelime arasında.  

Kadınların geçirdiği bu zorlu dönem, ardında büyük bir duygusal birikim bırakıyor; hele de okuyup yazmayı seven ve akademik hayatın peşinden koşan bir kadınsanız kendine has koşullar da getiriyor.

Saatlerle sınırlı olmayan, üçüncü dünyanın okur yazarı olmanın zorluklarını her daim içeren, yeri geldiğinde gökyüzünü sınır olarak göstermekten çekinmeyen ve her yeni gelişmeyle uzmanlık alanınızı geliştirmemiz beklenen bir dünyaya, yine saat sınırlaması olmayan ve korumasız bir varlığın girmesiyle ortaya çıkan tüm bu git-gel halleri anksiyeteye hiç de iyi gelmiyor. Akademisyen olmak bir sosyal statü sağlarken, entelektüel doyumsuzluğun özellikle kadınlarda yaşattığı ikilem, aşılması gereken pek çok eşik gibi yeni bir eşik olarak karşımızda duruyor.    

Serpil Açıkalın

HAYATIN KIYISINDA: TÜRKİYE’DE ENGELLİ MÜLTECİ OLMAK

3 Aralık haftasında sıklıkla engelliler konusunda kaleme alınmış yazılara rastlıyoruz. Bu yazı da onlardan biri olarak değerlendirilebilir, ama bu defa mülteci olmakla iç içe geçen engellilik nedeniyle sorunlar yumağına dönen hayatlar söz konusu olan.

Yaklaşık bir yıldır engelli mültecilerin istihdamını ve girişime yönlendirilmesini hedefleyen uluslararası bir projede yer alıyorum. Uluslararası projeler denildiğinde havada uçuşan evraklar, beklenen onaylar, katmanlaşmış görev yığınları, ülkeler arası atanan officerlar, denetimler ve ardı ardına sonu gelmez toplantılar akla gelebilir ve gelmeli de. Bu yüzden arada kendimi yürüyen bir evrak dolabı gibi hissetmem de normal karşılanmalı. Ama bu projeler sayesinde şahit olduğum hayatların bendeki etkisi daha derin ve tarifi zor nitelikte.

Varsayalım ki savaşta aldığınız yara, geçirdiğiniz bir kaza ya da doğuştan kaynaklı nedenler dolayısıyla engellisiniz ve ülkenizdeki karmaşa ortamında (muhtemelen sizin dışınızdakilerin aldığı kararlarla) en mümkün görünen sınırları aşarak başka bir ülkede korunma altına alınıyorsunuz. Mültecilik ve engelliliğin yanına bir de kadın olmak ya da çocuk olmak gibi pek çok diğer kimliği koyduğumuzda, yaşanan özel kaygılar ve toplumsal işleyişin değişmesi gibi sebeplerle konu daha da çetrefilli bir hal alıyor.

Son bir yıl içindeki çalışmalarım, özellikle savaş mağduriyetleri sonucu ortaya çıkan engellilik hallerinin gündeme geldiği ve dayanılması güç dinleme seanslarını da içermekteydi. Sivil toplum çalışanlarının bu travmatik hikayelerle karşılaşmaları sonrası süpervizörlük alabilecekleri imkanların kısıtlılığı, ikincil travmalara ve akışında giden kendi hayatlarının dahi sarsılmasına neden olabiliyor. Duygularla örülü hikayeler içinden rasyonel çözümlere erişme zorunluluğunun getirdiği baskı ise göç, savaş, insan hakları ihlalleri ve benzeri alanlarda çalışan görevlilerin hayattan ve gelecekten ümidini kırabiliyor zaman zaman.

İşkence sonucu görme yetisini, dişlerini ya da uzvunu kaybedenler ve tecavüze uğradığı için yaşadığı travmayı günlük hayatında en derinden yaşayanlar, hayatının en parlak yıllarında vücuduna isabet eden bir bombanın etkisiyle yürüyemez hale gelenler, kendisi ve geride kalan ailesinin güvenliği nedeniyle yüzünü göstermekten imtina edenler ve daha niceleri. Engellilik hali ağırlaştıkça, savrulmuş yaşamların döngüsünde zorluklar da katlanarak artıyor. Tüm bu sarmal ise pek çok zaman başkalarına bağımlı kalmayı ve (eğer sığınacak bir evi hala varsa) bekleme ağırlıklı bir hayatı beraberinde getiriyor. Dil bilinmeden gelinen yeni ülkede, çevrenizde size kol kanat geren insanlar varsa bile üreten bir birey olarak öne çıkma sıralamasında hep geriden geliyorsunuz. İşte bu yüzden yüzbinlerce engelli mülteciden sadece onlarcasına ulaşabilmek dahi, sembolik bir kültürel değişimi beraberinde getirebilir umudunu da taşıyor bizler için.

Dinlediğimiz her hikâyede konu dönüp dolaşıp tedavi imkanlarına da geliyor. Başlangıçta her tanıştığımız vakaya kişisel imkanlarımızla yardım etme, çevremizden yardım toplayarak güçlendirme yolları arama alternatifleri gündeme geliyor; ancak zaman içinde vakaların sayısı arttıkça herkese erişemeyeceğimiz gerçeği de yüzümüze vuruluyor. Günden güne görme yetisini kaybeden bir engellinin gözlerimiz önünde bu süreci deneyimlemesinin psikolojik ağırlığını anlatmak ise hiç de kolay değil. Ya da 30 bin Dolar gibi bir masraf karşılığında %50 görme yetisine erişebileceğini söyleyen biri karşısında, yeterli maddi imkanlar sağlanmadığı için görmeden geçirdiği her bir günün kaybını nasıl telafi ederiz sorusunu hep geciktirmek zorundasınız ki gündelik hayat içinde gülmeye devam edebilesiniz ve geceleri rahatça uyuyabilesiniz.

Bir mülteci için en büyük sorunlardan birisi geldiği ülkenin bürokratik sistemini bilmemek. Sağlık sorunlarınızın yüksek seviyede olduğu bir engelliyseniz, sağlık sistemi de hem taşıdığı karmaşa hem de tedavi için gerekli maddi ağırlığı nedeniyle tam bir bilinmezlik haline dönüşüyor. Konuştuğum engelli mülteciler, genelde tedavilerinin Almanya, Amerika ve İngiltere gibi Batı ülkelerinde yapılabildiği yargısına sahip. Türkiye’deki imkanların yeterliliği konusunda sahip oldukları bilgi ve yönlendirme eksikliği, muhtemelen engellilik durumlarının gün geçtikçe daha da ağırlaşmasına neden oluyor.

Özetle, bir bireyin sağlık sorununun teşhis edilmesi ve tedavi yollarının bu kişiye açıklanması en temel haklar arasında ve bu haklar engelli bireyler ve sağlık sorunları yaşayan mülteciler için her şeyden daha önemli bir sırada yer alıyor. Bu konuda göstereceğimiz rehberlik, elinden tutma, sorunları aktararak sistemi değiştirme çabası çok kıymetli olsa da var olan engellerin kimi zaman gözümüzün önünde ilerlemesi maalesef ümitlerin yitirilmesine neden oluyor.

Serpil Açıkalın Erkorkmaz

https://m.bianet.org/bianet/yasam/235476-turkiye-de-engelli-multeci-olmak

Serpil Açıkalın Erkorkmaz, "Maskülen psikolojik şiddete karşı güçlü olmak gerek"

Ortadoğu konusunda uzman olan ve İnsani Gelişme Vakfı'nda Kıdemli Araştırmacı olarak çalışan Ortadoğu Uzmanı, Araştırmacı-Yazar Serpil Açıkalın Erkorkmaz'ın akademik dünyadaki yolculuğu eğer isterse bir kadının neleri başarabileceğinin en güzel örneklerinden biri...

Gençlik yıllarını geçirdiği Balkan mahallesi, katıldığı gençlik kampları, değişim programları, okuduğu kitaplar onun yolunu çizdi. Master'ını ODTÜ'de Orta Doğu Çalışmaları'nda yaparken aynı zamanda Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu’nda çalıştı, Mısır'da Arapça öğrendi. Bulduğu her fırsatta daha yakından tanımak için soluğu Orta Doğu'da aldı. Ortadoğu üzerine yazılar kaleme aldı, kitap yazdı, çevirdi, uluslararası ilişkiler alanında doktora yaparken araştırma görevlisi olarak çalıştı. 1,5 yaşındaki kızını İstanbul'da bırakıp Tunus'taki bir değişim programına katılmaktan, bir semineri takip etmek için Amerika'ya gitmekten hiç geri durmadı. İkinci kızı doğduktan sonra da öğrenme arzusu, azmi hiç hız kesmedi. Şimdilerde İnsani Geliştirme Vakfı İNGEV’de Suriyeli mültecilerin geçim kaynaklarını geliştirmek için çalışan Kıdemli Araştırmacı Serpil Açıkalın Erkorkmaz,  akademik kariyer yolculuğunu, kızlarını büyütürken yaşadıklarını, kurumlarda karşılaştığı ve hem kadın hem de erkeklerin sergilediği 'maskülen' tavırları İşte Kadınlar'a anlattı.

Sizi tanıyabilir miyiz, eğitim kariyer yolculuğunuz nasıl ilerledi, şimdi hangi şirkette hangi pozisyondasınız?  

1980 İstanbul doğumluyum. İlk gençlik yıllarım, Zeytinburnu’nda bir Balkan mahallesinde geçti. Buradaki insan ilişkileri benim çok çok sonraları dolambaçlı yollardan sosyal bilimlere yönelmemde oldukça etkili oldu. 1989 yılı Bulgaristan göçü ve geçmişte Kosova’dan göç edenlerin mahalle ortamında Türkiye’deki diğer etnik gruplarla karşılaşmalarını gözlemlemek sonraki yıllarda benim açımdan göçün ve gruplar arası ilişkilerin hangi formlarda işlediğiyle ilgili içeriden gözlem olanağı sundu diyebilirim. Lise yıllarımda matematiğe ve geometriye oldukça ilgiliydim. Orta sınıf bir ailenin çocuğu olarak benim için ansiklopediler ve gazeteler çok kıymetliydi. Ortaokul yıllarımda saatlerce odamda ansiklopedi okuyarak zaman geçirdiğimi, lise yıllarımda gazete yazarlarını takip ettiğimi hatırlıyorum.

Okula çok erken yaşta başladım ve hayatımın en önemli belirleyicisi, inatçı bir yapıyla istediklerim konusunda ısrarcı olmamdı. Gazi Üniersitesi İşletme bölümüne girdim ve üniversitede fotoğrafçılık ile ilgilendim, ülke içinde gençlik kamplarına katıldım ve Ulusal Ajans’ın desteklediği Ürdün’de bir uluslararası gençlik programına katıldım. 16 yaşından itibaren yaz stajlarına başladım. Üç yaz boyunca staj yaptım ve staj sırasında bilirsiniz pek bir şey yaptırmazlar, benim hep “yapabileceğim bir şey var mı?” diye sorduğum zamanlar oldu. İkinci staj yerimi ayarlarken kendim çat kapı giderek sorduğumu ve görüşmenin sonunda kabul edildiğim halde insan kaynakları yetkilisinin, “size tavsiyem iş görüşmesine yırtık kot pantolonla gitmeyin” dediğini hatırlıyorum.

Mezun olduktan sonra İstanbul’a dönerek bir süre dış ticaret alanında çalıştım. Ancak sosyal bilimler beni çekiyordu, KPSS sınavına girdiğim gün hayatın bir cilvesi olarak yerde kitap satan bir kitapçıdan aldığım Ortadoğu tarihi kitabı benim geleceğimi şekillendirdi diyebilirim. Paramı biriktirerek Romanya’daki kısa süreli Göç, Toplumsal Cinsiyet ve Militarizm workshopuna katıldığımda akademik kariyere yönlenmem gerektiğini gördüm.

ODTÜ’de Ortadoğu Çalışmaları bölümünde master programından kabul aldım ve İstanbul’dan Ankara’ya geri göçtüm. Trenle Ankara’ya giderken babamın beni gitmemem için ikna etmeye çalıştığını hatırlıyorum, ama her zamanki gibi isteklerimin peşinde koşmaya kararlıydım. ODTÜ hayatı eğitim dünyasında beni çok geliştirdi ve Ankara’da yaşadığım yıllarda stajyer olarak girdiğim Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu’nda Ortadoğu uzmanı olarak çalışmaya başladım. Ortadoğu çalışırken Arapçanın ne kadar önemli olduğunu gördüm MEB bursu ile Mısır’a gittim. Mısır da apayrı bir deneyimdi benim araştırmacı olma yolumda ve akademik hayatımda. 27 yaşındaydım ve burada oldukça yetersiz olan dil bilgimi geliştirmek için günde iki kursa gidiyordum, aynı zamanda da tezimi yazmaya çalışıyordum. Ama standartları oldukça düşük olan ve zorluklarla dolu bir ülkede kalmak zorunda olmama rağmen yereli tanıma isteği benim için çok önemliydi. Kahire Üniversitesi’nin yurdunda bazı Mısırlı arkadaşlarımın beni ailelerinin yanına köylerine davet etmeleri benim kültürü öğrenmemde çok faydalı oldu. Sanırım iyi bir dinleyiciyim, insanların hayat hikayelerini dinlemeyi ve empati kurmayı çok seviyorum. Ortadoğu çalışmalarında da bu hikayeler öngörüyü oldukça artırıyor diyebilirim. Bir defasında beni davet eden arkadaşımın öğrenci yurdundan aldığı reçeli evinde kahvaltıda masaya koyduğunu gördüğümde ülkedeki yoksulluğun düzeyini anladım. Aynı zamanda ülkedeki bireylerin hayatını öğrenmenin ülkenin tarihine yönelik öğrenme sürecimde bana çok katkısı oldu. Öğrenme isteği beni yine kendine çekiyordu, üç ay için gittiğim ülkede toplam sekiz ay kalmıştım ama Mısır gibi Ortadoğu’nun en kilit ülkelerinden birinde yaşama deneyimim benim alanı tanımamı sağladı ve köşe yazıları ile yazmanın zevkine vardım. Bu dönemde Ortadoğu alanında televizyon ve radyo yayınlarında gündemi yorumlamaya da başladım aynı zamanda.

Her fırsatı Ortadoğu’yu daha iyi tanımak için fırsat kolladığımı ve kimi zaman valizimi toplayarak otobüse atlayıp Suriye’ye ve oradan yine otobüsle Lübnan’a bazen planlı bazense kalacağım yer dahi belli olmadan gittiğimi hatırlıyorum ve bu cesaretime bugün şaşıyorum. Bu yıllarda Lübnan, Suriye gibi ülkelerde birkaç haftalık exchange programlarına katılarak bu ülkelerin gündemini takip etmeye çalıştım, Irak’a seçim gözlemcisi olarak birkaç kez gittim. Geriye dönüp baktığımda Bağdat, Kahire ve Şam gibi başkentleri o yıllarda görmüş olmanın bugünkü şartlarda ne kadar kıymetli olduğunu görüyorum.

Bu dönemde birinci yazarı olduğum ortak yazarlı Yemen Dosyası kitabımız basıldı. Sonrasında, 2010 yılında Koç Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünde doktoraya başladım ve aynı zamanda da araştırma görevlisi oldum. Bu okul benim teorinin ve metodun önemini tam anlamıyla fark ettiğim bir yer oldu. Sonrasında Marmara Üniversitesi Ortadoğu Siyasi Tarihi ve Uluslararası İlişkileri bölümü doktora programına yatay geçiş yaptım. Arada evlenmiştim ve etrafımdaki “ne gerek var” sözlerine aldırmayarak Harvard Üniversitesi’ndeki Ortadoğu programındaki seminerleri takip etmek ve kendi alanıma tekrar geri dönmek için 15 günlüğüne de olsa tek başıma yola koyuldum, burada Bangladeş kökenli bir ailenin yanında misafir kaldım. Bu deneyim dahi göçmenlerin yaşamına dair çok önemli bir temel verdi bana. Öğrenme arzusu doktora sırasında da sürdü, geçiş yaptığım okulda ders yüküm olmadığı halde ve aynı zamanda ilk kızıma hamileyken doktora derslerini dinleyici olarak takip ettim.

Çocuklu Hayat

Kızım doğduktan sonra ilk aylar tabii ki zordu, ama garip düzeyde bir iyimserlik ve umut ile doluydum. Kızım sabahın ilk ışıklarında uyandığında onu emzirirken bir buçuk saat koltukta sessizlikte oturduğumu ve kızım uyuduğu halde onun güzelliğini izlerken bir yandan da Orhan Pamuk’un Cevdet Bey ve Oğulları romanını okuduğumu hatırlıyorum.

Bu sırada evden nasıl bir iş yapabileceğimi düşünmeye başladım ve yayınevlerine çevirmen olmak için CV’mi göndermeye başladım. Bebeğim dört aylıkken ilk kitap çevirimi yapmaya başladım. Bu süreç inanılmaz zorluydu, yine yerimde duramamış ve sanki gereksiz bir iş yüklenmiştim. Ama çeviri yapabilmek için bebeği kayınvalideme bırakarak arada dışarıda bir kafeye gidip çalışmak, evde herkes uyurken hayattan kopmadığımı kendime gösterebilmek adına işe yarar bir şey yaptığımı düşünmek bile bana iyi geliyordu. Kızım 1,5 yaşındayken 10 günlüğüne Tunus’ta bir exchange programına gittim çünkü Ortadoğu çalışmaları beni yine çekiyordu ve konulardan uzaklaştığımı düşünmeye başlamıştım. Bu süreç benim araştırma ve yazmaya geri dönüş arzumdu bir anlamda. Kızım Feride büyürken kendi alanımda ve dışında toplamda üç kitap çevirmiş oldum; ayrıca kadın ve adalet konusunda bir Tübitak projesinde araştırmacı olarak freelance çalıştım. İkinci bebeğime hamileyken, proje için şehir dışı mülakat görüşmelerine ve aynı zamanda tez araştırmamın mülakatları için yine 10 günlüğüne Tunus’a gittim.

İkinci kızım Ayşenur doğduktan sonra bir süreliğine daha dingin olmayı tercih ettiğimi hatırlıyorum. Hayatın koşturmacasında doğum sonrası ilk ayların benim için meşru bir mola olduğuna inanmıştım, artık önceliğim doktora tezimi bitirmekti. Ama bu sırada yine boşta kaldığımı söyleyemem. Kızım 3 aylıkken anneler arasında bir kitap kulübü kurma düşüncesiyle yola çıktım, seçtiğimiz kitap Kurtlarla Koşan Kadınlar idi ve ilk kitap toplantısında bebeğimi de yanımda götürerek emzirmiştim, bu durum diğer annelerin dahi şaşkınlıkla karşıladığı bir şeydi. Aynı zamanda bebeğimle sinebebe gibi sosyal faaliyetleri de takip etmeye çalıştım. Yağmurlu bir gün metro ile Rexx sinemasına gidip sinebebede film izleyeceğimi söylediğimde yakınlarımın benim ikna etme çabalarını hatırlıyorum. İyilik temelli olsa da “Biz o filmi sana evde açarız”, “Hava yağmurlu yorulursun” gibi tüm önerileri kibarca reddettim ve iyi ki de böyle yapmışım. Sanırım yaptığım ya da kafamdaki planlı işin doğruluğuna inanmak benim en iyi motivasyonum ve zaman içinde inandığım değerler için etrafımdan gelen vazgeçirme önerilerini dinlememek de sonunda başarmanın yolu benim için.

Kızım altı aylık olduğunda ve katı gıdaya geçtiğinde ilk işim tezime kaldığı yerden geri dönmek oldu. İlk dışarı çıktığım gün heyecandan yanlış tekli spor ayakkabılar giydiğimi hatırlıyorum.

Full Time İş Yaşamına Alışmak

Bir yandan doktora tezimi bitirmeye çalışırken sivil toplumda iş aramaya başladım ve 2019 yılında İNGEV’de çalışmaya başladım. Burada Suriyeli mültecilerin geçim kaynaklarını geliştirmek için çalışıyoruz. Araştırma danışmanı olarak başladığım işte bugün kıdemli araştırmacı pozisyonunda devam ediyorum. Yıllarca freelance olarak çalışmaya alıştığımdan çekingen olarak ve acaba çok şey mi kaçırdım diye başladığım işte, değişik araştırma projelerinde hem akademik yazı geçmişimin ve hem de öğrendiğim metoda dayalı araştırma altyapısının beni bir yıl gibi kısa bir süre içinde hızla ilerlettiğini gördüm. Sanki hayat çok dolambaçlı yollardan benim eksiklerimi tamamlamıştı ve tabii ki hala bu tekâmül süreci devam ediyor. Ortadoğu’yu, Arapça öğrenme maceramı, akademik çabamı ve yazıyla haşır neşirliğimi bu işte yoğurmuş oldum. Yakın zamanda Tunus ve Türkiye kadın sivil toplumunu araştırdığım doktora tezimin savunmasını yaptım ve doktora maceramı tamamladım. Böylece hem uzun yıllardır kesintilerle akamete uğramış dahi olsa emek verdiğim bir işi tamamlamanın mutluluğunu yaşadım hem de yeni planlar yapabilmek için omuzlarımdan ağır bir yük kalkmış oldu.

Halihazırda insana dokunan bir projede aktif olarak yer almanın kişisel tatminini tarif etmem ise çok zor. İstanbul’da yaşayan engelli mültecilerin ve yerel halkın istihdama katılmalarını amaçlayan projemizde, kişilere ulaşma, eğitim sürecini organize etme ve iş dünyasındaki talepler doğrultusunda işe yerleştirme gibi amaçlarımız var. Bunun dışında akademik kariyerimi de dersler vererek devam ettirme planım var ve bugünlerde doktora tezimi kitaplaştırmakla meşgulüm. Toplumsal cinsiyet, göçmenlik, sivil toplum, vatandaşlık ve Ortadoğu sosyal hareketleri gibi konular beni kendine çekiyor. Aynı zamanda kızlarım doğduktan sonra çocukluğun ne kadar önemli olduğunu, kalkınmanın en temel yolunun çocuklara eşit fırsatlar sunmaktan geçtiğini daha iyi gördüm.

Hangi alanda uzmansınız, özellikleriniz neler, kısaca anlatır mısınız? Sizin mesleğinizi seçmek isteyen veya bu yolda ilerleyenler kadınlara rehber olması için yaptığınız işle ilgili, uzmanlığınızın olduğu konuda püf noktalarını paylaşır mısınız?

Ben İNGEV’de Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nde insani gelişim monitörlerinin dönemsel olarak çıkarılmasında çalıştım, raporlar yazdım ve aynı zamanda mültecilerin ekonomiye katılımı üzerinde kalitatif ve kantitatif projelerde yer aldım. İlerleyen dönemde ise daha uzun vadeli projelerde yer almayı tercih ederek bir yıllık hâlihazırdaki engelli bireyleri önceleyen projeye ekibimizle başladım. İlk zamanlar yıllardır ihtiyaç duymadığım Exceli dahi unuttum nasıl olur ki diye düşünürken ve sivil toplum alanına çekingenlike yaklaşmışken son bir yılda çabuk ilerlediğime inanıyorum. Çünkü her ne kadar evde kaldığınız dönemde iş hayatından çok uzaklaşıyormuşsunuz gibi görünse de aslında yeni işte toparlanma süreci o kadar uzun sürmüyor, hayatın her aşaması ayrı bir öğrenme ve sindirme dönemi. İş yaşamında ve hatta tüm hayatta en önemli konu ise bilginin peşinde gitmek, konuyu bilen kişileri dinlemeyi bilebilmek, eksiklerinizi tespit edip mevcut koşullarda tamamlamanın yollarını bulmak. Bazen sıfırdan yeni şeyler öğrenmek zorunda kalabilirsiniz, bu aslında hayatın olağan bir sonucu ve bir kitaptan ya da online imkanlarla yeni bir konuya kimsenin rehberliği olmadan başlayabilmeyi bilmek gerekiyor. Yeni sertifikalar almaya, internetten sanal dersleri takip etmeye devam ediyorum. Geçmişte bilgisayar programcılığına yönelik aldığım derslerin bana en büyük katkısı analitik ve algoritmik bir düşünce yapısını kazanmam oldu, bu özelliği hala çok değerli buluyorum. Sanırım iş yaşamının en önemli püf noktası ise sizden yapmanız istenen bir iş olduğunda “Ben bunu yapamam ki” cevabını vermek yerine bu konuyu bilmiyorum ama biraz çalışarak öğrenebilirim diyebilmek. Hırslı olmak zararlı olabiliyor ben azimli olmanın ve sorumluluklarının bilincinde iş yaşamında yer almanın önemine inanıyorum. Bu ise iş ve özel yaşamınızın karışmasını zaman zaman getirse de önemli olan nerede tekrara düştüğünüzü ve nerede kendinizi geliştirdiğinizi görerek ilerlemek. Bir de yeni bir işe başlarken mütevazi olmakta fayda var, çünkü vaatlerinizle sizden beklentiyi artırdığınızda hayal kırıklıkları yaşanabilir. Bunun yerine yeteneklerinizi çok abartmamak ve zaman içinde ortaya çıkarmak doğru geliyor bana.

Sivil toplum alanında, yerelde operasyonel olarak çalışmak çok önemli ama bunu teorik ve özellikle çalıştığınız kesimlerle ilgili kültürü tanımaya yönelik okumalar ile de tamamlamak oldukça önemli. Yaptığınız araştırmayı derli toplu ve dağıtmadan sunabilmeniz de her işin ayrılmaz parçası. Bu işte akademik geçmişimin getirdiği en önemli katkı, araştırma yöntemlerine ve teorik altyapıya aşinalık oldu ve en önemlisi de zaman zaman naiflik olarak dahi adlandırılsa optimizmi benimsemek beni kurtardı diyebilirim. Optimist olmak ama realizmi de kaybetmeden bunu yapabilmek sizi yeniliklere açık hale getirebiliyor, diğerleri olumsuz yorumlarla pes ettirmeye çalışırken hayal kurabiliyorsunuz ve pes etmiyorsunuz. Bir de detayları kaçırmamak, alanın dinamiklerini ve ufak etkileşimleri dahi ihmal etmeden analizlerinizi yapabilmek sivil toplum dünyasında çok önemli.

Tabii sivil toplumda karşılaştığınız vakalar her zaman iç açıcı olmayabiliyor, kendinizi psikolojik olarak da kırılganlıklara karşı hassasiyet göstermeye ve dayanıklı olmaya hazırlamalısınız. Bu ikisi dengeli olmalı. Hassas olup dayanamadığınızda işi devam ettiremezsiniz. Hassasiyetinizi kaybettiğinizde ise toplumsallık ruhunu kaybederek gelecek fonların hesaplarıyla ruhunuzu ve yaptığınız işin içeriğini kirletebilirsiniz. Dolayısıyla adanmışlık çok önemli ve bu işi ofiste bırakmak değil gönüllülük yoluyla semtinizde ya da mahallenizde de devam ettirmek gerekiyor. Gelişmekte olan ülkelerde maalesef sivil toplum devletin rolünü de almak zorunda kalabiliyor çoğu zaman, dolayısıyla Putnam’ın ifadesiyle kuş gözlem kulüpleri kurmak yerine insanların açlığını gidermeyi esas alan örgütlenmelere gidiyorsunuz. Bu projelerde ise kişilerin size bağımlılığını devam ettirmek değil de kendi başlarına ayakta kalmalarında elinizden geldiğince yol göstermek şiarınız oluyor.

Çalışan kadın olmak ne demek nasıl açıklarsınız? Kadınlar neden çalışmalı? Çalışan kadınların yaşadığı en önemli sorunlar sizce neler? Siz neler yaşadınız?

Çalışan bir kadın olmak hele de evli ve çocuklu iseniz hem yakın çevrenizi hem de iş ortamınızı idare etmeyi gerektiriyor. Ev içinde adil bir iş bölüşümü pek çok hanede maalesef söz konusu değil, yani ikili çalışma sistemine geçiyorsunuz aslında dışarıda da çalışırken. Bu safhada aynı evi paylaştığınız herkesi eğitmek zorunda kalabilirsiniz, bunu başarabildiğiniz de olur başaramadığınız da ya da hiç sorgulamazsınız ve belki sorgulamazsanız daha az üzülürsünüz. Ev içinde yaptığınız sayısız işleri ve bu işlerin orantısızlığını bir defa gördüğünüzde de artık bunu kabul etmemeye başlıyorsunuz.

Evden çalıştığım sürede kızım 4 yaş civarındaydı ve yaptığım işi anlatmakta çok zorlanıyordu, doktor değilim öğretmen de değilim ama sürekli bilgisayar başında ve meşgulüm. Bir şekilde entelektüel olarak gelişimimi devam ettirmek için de okumak ve bilgisayardan gündemi takip etmek zorundaydım ama para kazanmak da gerekliydi, belirsizlik ise en rahatsız edici olanıydı. Çocuklarım benim yoğun ev çalışmalarım sayesinde kendi başlarına oyun kurmayı öğrendi ve bu uzun vadede bizim için avantaj oldu.

Ev içindeki yoğunluğu aşma yöntemim ise sabahları yalnız başıma geçirdiğim birkaç saatlik zaman dilimi. Uzun yıllardır sabah güneşin doğumuyla kalkmaya alışkınım, saat 6’da uyandığımda geç kalkmışım dediğim günler oluyor. Çocukların uyanmasına değin okuduklarım ve yaptıklarım günün en önemli ve içsel tatmin duygusunu uyandıran zaman dilimi benim için. Özellikle çocuklu kadınların bu tarz yalnızlık anlarına ihtiyacı var. Pencereleri açıp sabah kuşların cıvıltısını dinleyerek güne başlamanın doğal bir terapi yönü var yoğunluk içinde. Pandemide de bu yöntemi uyguluyorum çünkü iki yasaklı hafta sonu arasında bir bakıyorsunuz ki günler geçmiş oluyor. En büyük şanslarımdan birini ise balkonumun olması olarak görüyorum çünkü balkonlar dışarı açılan bir ara alan işlevi görüyor.

İkincisi konu ise çalışma yaşamındaki maskülen tavırlar. Dikkat edin erkek demiyorum sadece çünkü maskülenlik, pek çok erkekte olmakla birlikte hepsinde yerleşik olmayan ama aynı zamanda kadınlarda da rastlanabilecek bir özellik. İş hayatında bu tavır beni hep rahatsız etti, iki çocukla yeni bir işe başladığınızda değişik bakışlarla karşılaşabiliyor ve size geç kalmışlığınızı hatırlatan yorumlar duyabiliyorsunuz. Bu bakış açısı ilkelliklerle dolu ve kadının eşitliğini aynılıkla karıştıran bir zihniyetin eseri aslında. Annelik konusunu kadının tek vasfı olarak algılayarak ötesindeki bilgi birikimini ihmal eden tavır, her ortamda ve en kurumsal şirketlerde dahi karşılaşabileceğiniz boyutta.

Karşınızda entelektüel birikimiyle övünen birisi bir anda size, “filtre kahve yapmayı biliyor musun?” diye sorabiliyor çünkü kadınsın, burada tabii ki hayır diyebilmelisin. Bir sivil toplum çalışanı sizi çok şaşırtan bir şekilde, “kadınlarla erkekler tabii ki eşit değil, erkekler geçmişte de avcıydı” yorumunu yapabilir pekâlâ. Tüm birikimine rağmen karşınızdaki kişi, modern görüntüsü altında iş yerinde kadının rolünü buna göre kurguluyor olabilir. Ya da aynı kişiler, karısının kendisine her sabah kahvaltı hazırladığı yorumunu yaparak bununla övünebilir. Cinsiyetçi şakalar ise yapanın yanına kalan ve çoğu zaman uyarı bile almayan düzeylerde olabiliyor. Bu tarz yorumların sizde yarattığı psikolojik şiddete de dayanabilmeniz ve güçlü olmanız gerekiyor. Kurtlarla Koşan Kadınlar kitabı bana bu karakterleri tanımamda oldukça yardım etti, çünkü öncelikle tanımlamayı yapabilmeniz gerekiyor. Tanımlama yapmadan teşhisi koyamıyorsunuz. Tanımlamanız gereken, karşınızda bulunan iş arkadaşınızın ya da partnerinizin toplumsal yaşamda artık sorgulanmayan pederşahi eğilimli tavrı ve maskülenliğin ete kemiğe bürünmüş şekliyle karşınızda dikilerek sizi maruz bıraktığı davranışlar. Bu tanımı yapabilmek ise büyük oranda feminist bir bakış açısına sahip olabilmenizi gerektiriyor. Ancak teşhisi koyduğunuzda iş yaşamında ve ev yaşamınızda mücadeleye başlayabilirsiniz. Yoksa iş yaşantısındaki cinsel tacizi dahi tanımlayamaz olursunuz.

İş yaşantısındaki en tehlikeli kişiler ise mahallenin abisi kişilikleriyle öne çıkan kişiler. Genelde libidosuz bir imaj çizen ve orada olmalarını büyük oranda yıllara dayalı işverene bağlılıkları ile açıklayan bu kişiler çok tehlikeli olabiliyor; çünkü kendilerini teknolojik ve kültürel anlamda geliştirmeksizin işte kalıcılıklarını “abilik” tavırları ile sürdürmeye çalışıyorlar. Doğal olarak bir süre sonra işe göre insan mantığı bu kişilere uygulanmıyor oluyor, çünkü kendisini geliştiremediği için bu kişiler her işi yapamıyor, ama abiliklerinden vazgeçilmeleri de mümkün olamadığından bu kişilere iş yaratılmaya çalışılıyor. Böylece işyerinin abisi oluyor size aylak abi.

Ayrıca erkekler birbirlerine abi diye hitap ederken kadınlar farklı hitap yolları ile iş ortamında ayakta kalmayı sağlamaya çalışıyor; bu da garip bir ilişkiler ağı yaratıyor. Tabii böyle kurgulanan iş ortamında kadınların eşitsiz bir şekilde aşırı zeki olması gerekiyor tüm bunları atlatıp günün sonunda rahatça başını yatağa koyabilmesi için.

Pandemi nedeniyle işiniz nasıl etkilendi, evde neler yapıyorsunuz, iş bölümü nasıl? Pandemi sonrası yeni normal hayatta sizce bizi nasıl bir hayat, ekonomi bekliyor?

Akademisyenlikte günlerce evden çıkmadığım ve tek kişilik kütüphane odalarında saatler geçirdiğim dönemler oldu. O dönemlerde ara sıra, dışarıda dünya dönüyor ve ben buradayım diyordum ve bu rahatsız edici oluyordu zaman zaman.

Pandeminin ilk döneminde çok zorlanmadım ve psikolojik olarak yıkıntıya da uğramadım. Sıkılacak vaktim de iki çocuk ve evden işe devam ederken pek yok. En büyük avantajım aralarda çocukları aynı apartmanda oturduğumuz babaanne ve dedeye bırakabilmek. Evde çalışmalarımız, projemizin var olan aşamasında devam etti, dolayısıyla toplantılar ve yoğunluk da sürüyor. Toplantılarda kişinin kendisini görüyor olması da sürekli baktığınız ayna efekti yapabiliyor ve bu da oldukça garip bir durum.

Pandemi sürecinde dayanıklılığınız bir kez daha sorgulanıyor, sürekli dönen webinar serileri bazen aynı kişilerin 3. ya da 4. kez farklı isimler altında aynı şeyleri anlattığı bir döngüyü yaratabiliyor. Bu nedenle webinarların takibinde de çok seçici olmak lazım, yoksa yetişememe ve telaşlı olma hali daha da artıyor.

Evde iş bölümü benim büyük ısrarlarımla eskiye göre daha eşitliğe yaklaştı. Ben iş aralarında evde bana düşen işleri yaparken bir şeyler dinleyerek vaktimi daha verimli hale getiriyorum. Podcastlar benim aylardır kurtarıcım aslında. Normal şartlarda erişemeyeceğim mekanlar yemek yaparken yanı başımda oluyor podcast sayesinde. Toplu taşımada da sürekli keşfettiğim podcastlar vardı, şimdi de devam ediyor. Sanırım pandemi öncesi hayatımda bugüne uydurabileceğim uğraşlarımın olması benim kurtarıcım oldu. Evimizin bakımsız arka bahçesi de çocuklara çadır kurduğumuz ve gün içinde bizi kurtaran bir alana dönüştü bugünlerde.

Pandemi sonrası süreçte ise ilk zamanlar doğanın kıymetini bilme ve kutsama, ama zaman içinde kapitalizmin döngüsünden yine de vazgeçememe şeklinde ilerleyecek diye düşünüyorum. İş alışkanlıklarının değişmesi ile alternatif iş mekânı anlayışı gelişebilir ve freelance çalışma olanakları artabilir. Bunun sosyal etkisi ise daha karmaşık olacaktır muhakkak. Etkileşimlerimizin azalması, öz disiplinimizi ne kadar koruyabildiğimiz ve bu iş kültürüne ne kadar yatkın olduğumuz ise bireysel yaşamları şekillendirecek ana konular olacak gibi görünüyor.

Link: https://www.istekadinlar.com/kadin-akademisi/serpil-acikalin-erkorkmaz-maskulen-psikolojik-siddete-karsi-h3205.html

Katar Krizi, Çatallaşan Bölgesel Dinamikler ve Müslüman Kardeşler Muamması

 

14 Haziran 2017

Hareketli iç ve dış mücadelelere sahne olan Ortadoğu’da, alışkın olduğumuz türden ama yine de belli yönleriyle yenilik arz eden çatışma alanları her geçen gün farklı şekillerde ortaya çıkıyor.  Bu yeni çatışma alanlarının oluşumunda, uzun süredir uykuya yatırılmış sorunların mevcut konjonktür, geleceğe yönelik planlanan yeni adımlar veya müttefiklerle kurulan karmaşık ilişkilerin neticesinde ani olarak gündeme getirilmesinin de payı var. Nitekim, hasımlarına karşı her durumdan yararlanmayı ve bunun bedeli neyse finansal olarak da karşılamayı göze alan zengin ama insani gelişim ve uluslararası itibar bakımından zayıf sayılan ülkeler açısından da Trump ile başlayan yeni uluslararası düzen bir takım fırsatlar sunmakta ve dolayısıyla da çatışma alanlarını çeşitlendirmekte. Yakın dönemde başlamış olan ve Obama’nın Ortadoğu yaklaşımlarından son derece farklı bir perspektif vaat eden Trump dönemi, bölgedeki bazı ülkelerin düşman ve dost sınıflandırmalarının yeniden altını çizerek iç hesaplaşmalarda teşvik edici bir unsura dönüşmüş gözüküyor.

Yazının devamı için link: https://ordaf.org/katar-krizi-catallasan-bolgesel-dinamikler-ve-musluman-kardesler-muammasi/

Eichmann Türkiye'de mi?

 Son dönemde giderek daha fazla gündemimize oturan bazı tartışmalar, devlet eliyle işlenen suçların icracılarının sorgulanması aşamasında evrensel bir bakışı ne ölçüde yakalayabildiğimiz sorusunu sormamızı zorunlu kılıyor. Dersim hakkında çekilen ‘Hay Way Zaman ’ isimli belgeselde 1938’de katliama dahil olan askerlerin ifadelerinden tutun da çok yeni bir haber olarak gündemimize gelen Şırnak’ta 18 aylık bir bebeğin devletin jandarması tarafından anne kucağında öldürülmesinin ardından vakanın yargıda “görev tanımı” kapsamında değerlendirilmesine, işlenen faili meçhul cinayetlere ve on yıllardır eskimeyen bir mesele olan ve devlet adamlarının da dahil olduğu Ermeni katliamına dek yenisiyle eskisiyle devletin işlediği pek çok cinayet var zihinlerimizde. Dersim katliamının faillerinden sadece birisi olan Haşim Özçelik’in “Ölenin sayısını mı bileceğim? Ne üzüntü duyam ölenlerden dolayı. Öldürmeye gidiyoruz, üzüntü mü duyacağız?” şeklindeki sözleri, görev bilincinin vicdanı nasıl da sıfırladığını ve insan eylemlerini sorgulamaksızın yönlendirerek başkalarının hayatına kastetmenin dahi nasıl da “sıradanlaştığını” gösteriyor. Doğrudur, Weber’in de belirttiği gibi devlet şiddet araçlarını kontrol etmede en yetkili merciidir. Ancak uygulanan şiddet devlete mal edilmekle birlikte devlet dediğimiz mekanizma da en nihayetinde bireylerden oluşuyor. Bu nedenle bireylerin konu insan öldürmeye geldiğinde ne derece devlet aklıyla hareket ettiği ve ne ölçülerde vicdani bir karar verme aşamasından geçtiği meselesi çok kritik. Bu noktada Hannah Arendt’in unutulmaz ve her daim önemini koruyan ‘Eichmann Kudüs’te kitabı, kötülüğün sıradanlaşmasına yaptığı vurgu nedeniyle yazılmasının üstünden yıllar geçmesine rağmen hâlâ ders alınması gereken bir eser.

Acılar eriyip gidiyor

Kitapta, Yahudi kökenli olan Eichmann isimli bir Nazi subayının Holokost olaylarına dahil olması nedeniyle yıllar sonra yakalanarak İsrail mahkemelerinde yargılanmasını anlatılıyor. Arendt, bir insanın devlet görevinde kazandığı bilinçle diğer insanların hayatına kastederken kendisini sorumsuz/suçsuz olduğuna ne derece inandırdığı hususunda kötülük kavramının aslında ne kadar sıradanlaşarak hayatımızda yer ettiğini bizlere gösteriyor. Gerçekte bu sıradanlaşma meselesi, Heidegger’in neden düşünmeyi başaramıyor olduğumuzu sorarken değindiği üzere, etrafımızdaki objelerin bizi artık cezbetmemesinden mütevellit yaygınlaşan sıradanlıkla düşünsellikten uzaklaşmamızda da kendini gösteriyor. Benzer bir şekilde Baudrillard’ın simulasyon kavramı da, kitle iletişim araçlarının da etkisiyle gerçek ve simulasyonun giriftleşmesi yoluyla etrafımızdaki acıların ve yoksunlukların akıp giden hayatımızda dakikalar içinde haber niteliği kazanarak sıradanlaşmasını ve hislerimizin giderek daha fazla geçicileşmesi bağlamında hayatımızın ne kadar sıradanlıklardan ibaret olduğunu bize hatırlatıyor.
Eichmann’ın soykırıma müdahil olmasını sembolik bir anlamla sanki tüm suçluları eşzamanlı olarak mahkum ediyormuş havasına büründüren İsrail ceza mahkemesinde mübaşirlerin seslenişlerinden yargıçların sözlerine dek, mahkeme salonunu tam bir tiyatro salonu gibi tertip edilerek duruşmalar bir şova dönüştürülmüştü. Bu davada ayrıca, İsrail mahkemeleri dış dünyanın umursamazlığının aksine kendi soydaşlarına karşı işlenen bir cezanın ancak kendi yargı sisteminde ceza göreceği izlenimini de vermeye çalışmıştı. Bu yönüyle Arendt’in sorguladığı nokta, söz konusu duruşmanın adaleti yerine getirmenin ötesinde bir anlama bürünerek bir anlamda kurbanların intikam alma aracına ve arzularının tatmini noktasına nasıl ulaştığıdır. Bu bakış açısından Arendt, gerçekleştirilen suçu bizatihi insan çeşitliliğine gasp olarak değerlendirdiğinden, meseleyi bir insanlık suçu zaviyesinden ele almayı uygun bulur. Çünkü artık şahsi bir fayda uğruna kıyılan canlardan ziyade uluslararası düzeni ve insanlığı tehlikeye sokan bir durum oluşmuştur.

 

Kasıt mı kabahat mi

Eichmann’ın bize verdiği derslerden belki de en önemlisi ve Arendt açısından da özellikle vurgulanan husus, günümüzde bu vakıaların ne kadar yaygınlaştığı ve normalleştiği. Bu normalleşmeyle birlikte suçluların yaptıklarının yanlış olduğunun bilincine varması imkânsızlaşır ve bu kişiler tıpkı Dersim askerlerinden birinin, “Ne üzüntü duyam ölenlerden dolayı. Öldürmeye gidiyoruz, üzüntü mü duyacağız?” sözlerinde şahit olduğumuz üzere suçlular verilen emri uyguladık mantığıyla sorumluluk duygusunu kabul etmeksizin normal hayatlarını yaşamaya devam ederler. Söz konusu durum, doğruyla yanlışı ayırt edebilme noktasında, olay vuku bulurken zaten başka türlü davranmanın imkânsız olduğu düşüncesine kapılmış olan failin sorumluluğunun, kasıttan mı yoksa kabahatten mi doğduğu meselesine bizi sürükler. Nitekim Arendt de, Eichmann’ın duyduğu sorumsuzluk ve bunun neticesinde ulaştığı kendini aklama düşüncesinin, soykırımda oynanan rolün tamamen rastlantısal bir şekilde kendisine verilmiş olmasına karşın potansiyel olarak aslında herkesin suçlu olabileceği tasavvuruyla geliştiğini ifade eder.
Geçmişten günümüze ülkemizde yaşananlar, öldürmeyi “görev tanımı” altında değerlendiren bireylerin ve onları yargılayanların Eichmann tarzı bir sorumsuzluk anlayışını benimseyerek icracıların, ölümü ve öldürmeyi nasıl sıradanlaştırdığını en bariz şekliyle örnekliyor.

Link: http://www.radikal.com.tr/yenisoz/eichmann-turkiyede-mi-1167238/

Mısır'da Son Tavize Doğru ve Domino Etkisi Tartışmaları

Tunus’ta başlayan ve haftalardır Arap dünyasında devam eden nümayişin en son sıçradığı ülke olan Mısır’da ülkeyi 30 yıldır yöneten 82 yaşındaki Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek karşıtı gösteriler onuncu gününü tamamlamışken, bugün gelinen nokta alınan yolu da gösteriyor…

1 Şubat gecesi Mübarek tarafından yapılan açıklamalarda, yönetimin Eylül ayındaki Cumhurbaşkanlığı seçimlerine dek devam edeceği ve yakın bir dönemde seçimlerin söz konusu olmadığı mesajı verilmişti.

Uzun yıllardır Mübarek iktidarını korumakla görevlendirilmiş olan ordunun artık meşruiyeti kalmamış olan rejim dolayısıyla halk ile karşı karşıya gelmek istemediği ülkede, Hüsnü Mübarek’in geçtiğimiz günlerde verdiği tavizleri yeterli görmesi ve istifa etmekten kaçınması ümitsizliği artırdı ama Mısır halkı yılmadı.

Bugün ise yeni bir gelişmeyle Cemal Mübarek istifasını açıkladı.

Bu durum şimdiye kadar verilen tavizlerin en önemlilerinden, ama ülke hala Hüsnü Mübarek'in yakın bir zamanda gerçekleşeceğini umduğu istifasını bekliyor. Çünkü ne Başkan vekili atanması ne de 76. ve 77. maddelerin değiştirilmesine yönelik verilen sözler aslında halkın asıl talebi olan Mübarek’in gitmesini karşılamıyor.

Ancak Mübarek'in gidişinin ardından Ömer Süleyman’ın göreve neredeyse aynı kalan eski ekiple sekiz ay daha devam etmesi de Tahrir Meydanı’ndaki göstericileri tatmin etmeyecektir. Artık yapılması gereken, yeni Başkan’ın meşruiyetinin uluslararası gözlemciler nezaretinde yapılacak olan seçimlerle sağlanmasıdır.

Bu süreçte Parlamento seçimlerinin de tekrar yapılması gerekiyor; zira yeni seçimlerle Müslüman Kardeşler’in Kasım seçimlerindeki şiddet ve adaletsiz uygulamalar nedeniyle hiç sandalye kazanamadığı Meclis’teki sayıları da doğal olarak artacaktır.

Domino Etkisi Olur mu?

Son dönemde en fazla sorulan sorulardan bir diğeri de Mısır’da yaşananların bir domino etkisi yaratıp yaratmayacağı.

Bu noktada sayılan belli başlı ülkeler Yemen, Cezayir, Ürdün ve Suriye.

Bu ülkelere, küçük olmasına karşın ülkede barındırdığı muhalif hareketler ve diğer Körfez ülkeleri ile karşılaştırıldığında doğal kaynak bağımlılığı yerine ekonomik çeşitlenmeyi tercih etmesi nedeniyle Bahreyn de eklenebilir.

Ne var ki yaşanan nümayişin yayılması olası bir durumken, her ülkenin kendi tarihsel ve güncel koşulları da dikkate alınmalı.

Örneğin Suriye, muhaberat servisinin bölgede en iyi işlediği ülke. Ayrıca, bölgenin en seküler halklarından birine sahip olan Suriye’de, Başer Esad’ın konsolidasyon sürecini hala yaşıyor olması, genç bir lider olması, ülkede yaşayanların Mısır’dan farklı olarak liderlerinin eleştirilmesine daha az şahit olması, 2000’li yıllarda ekonomik reformların hızlanması ve Suriye’de Esad’ın yerini alacak bir liderin bulunmaması gibi faktörler, Suriye açısından iktidar değişimini yakın dönemde mümkün kılmıyor.

Ülkede son günlerde yapılan ufak çaplı gösteriler, üyeliği idama kadar götüren ve Mısır’dan çok daha kısıtlı şartlarda var olmaya çalışan Müslüman Kardeşler tarafından düzenlenmektedir ki, bu bir halk hareketini temsil etmemektedir. Ayrıca Suriye’nin işgal altında topraklarının bulunması ve Batı ve İsrail karşıtı duruşu da ülkedeki meşruiyetinin temel kaynaklarını oluşturmaktadır.

Yemen örneğinde ise ülkenin kuzey ve güneyinde birbirinden bağımsız var olan çatışmalar ve ayrılıkçı hareketler göz önüne alındığında, toplumda ekonomik koşullar dışında farklı taleplerin de olduğu görülüyor. Ali Abdullah Salih’in bir sonraki seçimlerde tekrar aday olmayacağını açıklaması elbette ki olumlu bir gelişme. Bununla birlikte, El-Kaide faaliyetleri ile ülkenin Kızıl Deniz ve Hint Okyanusu gibi uluslararası petrol ve taşımacılığın ana noktaları üzerinde konumlanması ve Kuzey’deki İran etkisi gibi koşullar, özellikle Amerika’nın Yemen’e özel bir önem atfetmesi ve değişimi ancak kontrollü olarak gerçekleştirmek istemesi için yeterli.

Ürdün ve Bahreyn gibi ülkeler ise halkın somut taleplerinin olduğu ülkelerdir. Ürdün’de, tüm yetkinin toplandığı monarşiye karşın, Müslüman Kardeşler’in kolu olan İslami Cephe, Mısır’daki ana hareketten dahi daha özgür ortamda siyasi parti kurabilmiş ve mecliste yer alabilmiştir. Buna karşın ülkedeki en önemli muhalif grup da yine aynı parti. Ancak bölgede insani gelişim bakımından en iyi seviyelerde olan bu iki ülkede halkın talebi kralın alaşağı edilmesinden çok insan hakları, ekonomi ve siyasi hakların genişletilmesine yönelik. Bu nedenle ekonomik ve siyasi reformlar kısa vadede toplumsal yatışmayı da sağlayacaktır.

Cezayir’de ise, 1990’ların başlarında Tunus benzeri bir siyasi açılım sonrası İslami grupların seçimlerden yüksek oy oranları ile çıkmaları ve ülkenin yıllar süren iç savaşa sürüklenmesi, halkın bugün daha temkinli davranmasını zorunlu kılıyor.

Tüm bu faktörlere ek olarak ülkelerdeki kurumsal ve insani diğer koşulların da bir araya gelmesi gerekmektedir. Mısır örneğinde, 1950’lerde ve 1960’lı yıllarda Arap milliyetçiliğine ev sahibi yapmış bir halka sahip olunması, ülkenin bu yıllarda Arap dünyasında radyo yayıncılığını milliyetçilik amaçlarına da hizmet etmesi amacıyla bölgede yayması, film ve müzikleri ile bölgede önemli bir yerinin olması gibi sebepler, ülkenin insani kapasitesini gösteriyor. Ne var ki 1970’lerle birlikte başlayan liberal dönem sonrası ülkede artan ekonomik adaletsizlik ve sosyal koşulların kötüleşmesi, halkın geçmişteki öncü rolünü kaybeden bir ülkeye bağlılığını azaltmış ve eleştirel bakış artmıştır. Ayrıca Cemal Abdul Nasır döneminde lağvedilen çok partili sistemin aslında Kral Faruk döneminde işliyor olması da ülkenin çok partili sistem geçmişine sahip olduğunu göstermektedir.

Sonuç Yerine..

Hüsnü Mübarek birkaç gün önce artık verebileceği tüm tavizleri verdiğini düşündüğünden, en son çare olarak halkın birbirine kırdırılması anlamını taşıyan bir süreci göze aldı ve kendi taraftarlarını meydanlara saldı.

Bu kişilerin gösterilerin başladığı ilk günlerden itibaren bir hafta boyunca hiç bir tepki vermemesi ve Cuma günü gerçekleşecek büyük eylemler öncesi ufak sayılar halinde ortaya çıkması, kendilerinin iktidar partisi tarafından parayla meydanlara getirildiği ve yönlendirildiği iddialarını kesinleştirdi. Hüsnü Mübarek uluslararası baskıları üstüne çekmemek için günlerdir kaçındığı şiddet eylemlerine bu yolla başvurmaya başladı ve halkı yıldırma yolunu tercih etti.

Ancak bugünkü istifalar gösteriyor ki devam eden gösteriler işe yaradı…

Göstericilerin ısrarının nedeni yıllardır kısa sureli protestolara ev sahipliği yapan ülkenin, 2011 seçimleri öncesi bugün yaşananları son bir şans olarak görmesinden kaynaklanıyor. Mısır halkından gelen yazılı mesajlar ve görüntülerde sıklıkla gurur anlamındaki ‘kerame’ kelimesi kullanılıyor. Çünkü yıllardır kaybedilen gurur ve kendini eleştirmeye alışan Mısır halkı bugün aynı zamanda kendi gururunun da savaşını veriyor…

Kifaye Ya Mübarek Kifaye! Ortadoğu’da Ekmek ve Demokrasi Savaşında Tarih Yazılıyor

Kifaye Ortadoğu’da son yıllarda çok kullanılan bir kelime haline geldi.

Konuşmaktan ve oyunun parçası olmaktan yorulan halklar için artık bu tek kelime yeterli.

Basit ve açık bir anlamı var ‘kifaye’ kelimesinin: Yeter!!

Arap dünyası 1979’da İran’da yaşananı tekrar etmek ve ölüm ve suikastlar dışında değişmeyen liderlerinin kendi hayatlarına verdiği zararın artık sonlanması için söyler oldu bu kelimeyi.

Ama Cumayı Cumartesiye bağlayan gece Hüsnü Mübarek’in yaptığı açıklama bir kez daha gösterdi ki yıllardır tekrar edilen bu kelime Mısır lideri tarafından yine yanlış anlaşıldı…

2011’e Girerken..

Daha 2011 yılının ilk ayı sona ermeden Ortadoğu’da art arda yaşanan gelişmeler ‘Acaba?’ sorusunu tekrar sormamızı gerekli kıldı. Lübnan, Tunus, Yemen, Ürdün, Cezayir ve geç kalmış gibi görünse de beklenenin çok üstünde bir katılımın gerçekleştiği ve asıl sonucun da yine bu ülkeden çıkacağı izlenimini veren protestolarla Mısır sokakları...

Arap Dünyasında Demokrasi Sorunu

Arap dünyasına bakıldığında monarşi, yarı-otoriter ve tam otoriter rejimlere rastlanırken Lübnan ve Fas’ı nispeten daha demokratik ülkeler olarak sınıflandırmak mümkün. Ancak dünya genelinde 1970’lerde hızlanan demokratikleşme dalgası neticesinde Latin Amerika’dan Afrika’ya dek pek çok ülkede gözlemlenen gelişmeler değerlendirildiğinde, Arap dünyasının bir ‘istisna’ olarak adlandırılmasının artık bir gelenek haline geldiğini de unutmamamız gerekiyor.

Demokrasinin gereklerinden olan muhalefetin özgür bir ortamda işlevini yerine getirmesi ve seçim sisteminin düzgün işlemesi Ortadoğu’da yıllarca eksik kaldı. Halkların hükümetlerine güveni o derece azaldı ki seçimlere katılım oranları giderek düştü ve artık seçim günü ölenlerin sayısının azalması bizi sevindirir oldu…

Söz konusu demokrasi eksikliğini açıklamak için yıllar boyunca akademik çevrelerce İslam, Arap kültürü, Batı müttefikliği, siyasi İslam, ekonomik koşullar, rentier(doğal kaynak bağımlısı) devlet ve daha pek çok faktör öne sürüldü ve bunlardan hangisinin daha baskın olduğu yıllar boyunca tartışıldı. Tüm bu faktörlere ek olarak, Arap dünyasında giderek artan derecede devlet ile işbirliği yapan ülke elitleri de değişim yerine statükoyu savunarak çıkarlarının devamından yana olmayı tercih etti ve hatta parlamentolarda milletvekilliği için iktidar partileri ile kol kola seçimlere girdi. Ülkelerdeki elitler hem sistemin devamının temsilcisi hem de kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez mantığı ile kaynak sağlayıcısı haline dönüştü.

Arap ülkelerinin Birleşmiş Milletler tarafından yayınlanan İnsani Gelişim Raporları’nda başarılı bir seyir izlememesi, bir zamanların Arap olmakla övünen halklarının milliyetçilik duygularını da neredeyse bitirdi; sonuç olarak kendilerini çok kolay eleştirebilen, devletlerine bağlılığı sınırlı ve ekonomik sorunların bir sonucu olarak ahlaki dejenerasyonun da giderek arttığı topluluklar ortaya çıktı.

TESEV’in de geçtiğimiz yıl Ortadoğu ülkelerinde yaptığı anket sonuçları da gösteriyor ki, bu halklar için ekonomik sorunlar Filistin sorunundan dahi daha öncelikli. Ancak Ortadoğu’da pek çok Batılı ülke için asıl endişe verici olan ve Arap dünyasında demokrasiyi desteklemek ve desteklememek arasında bu ülkeleri çıkmaza götüren, Ortadoğu’da demokrasinin aynı zamanda ülkelerin sistemsel yapısında da bir değişim yaratabileceği ve bölgede İsrail ile barış halinde olan devletleri kaybetme korkusuydu. Bununla birlikte yine de İslami hareketlerin kendilerini göstermediği ve toplumu birleştiren son bir aydır devam etmekte olan nümayişin dünya çapında daha fazla destek bulduğu görülüyor. Mısır’da olayların büyüdüğünü gören Mübarek hükümeti de ilk planda Müslüman Kardeşler’i ön plana çıkartarak Batı’dan destek aradı. Ancak sosyal medya yoluyla yayılan mesajlar Müslüman Kardeşler’den daha öte kitlelere ulaştı. Bugün geldiğimiz noktada yıllardır ağır aksak devam eden muhalefetin, Tunus sonrası kendine gelen güvenine ve Batı’dan ümidini kesmiş olmanın verdiği tek çare anlayışı ile daha senkronize ve yılgınlığını atmış bir şekilde ölümü dahi göze alarak tarih yazdığına şahit oluyoruz. Bundan beş yıl önce Büyük Ortadoğu Projesi ile bölgede demokrasinin yayılması iddiasında bulunan Amerika’nın yerinden oynatamadığı taşlar, bugün bölgenin kendi halkları tarafından yavaş yavaş sökülüyor.


Mısır’daki Durum

Bu köşede ekonomisini, seçim sistemini ve ülkenin en güçlü muhalif gücü olan Müslüman Kardeşler’i içeren yazılarla Mısır’ı defalarca kez anlattık. En son olarak da ülkenin içine düştüğü çaresizlik ve durgunluktan bahsetmiştik. Hatta o kadar ki, Mısır için ülke gündemi bir ay dahi takip edilmese pek eksiklik hissedilmez denilir ki bu büyük ölçüde doğrudur. Ancak son üç gündür yaşananlar neticesinde ‘bu defa farklı’ anlayışı hakim. Facebook sosyal ağını Cuma günü itibariyle kullanmaları yasaklansa da Mısırlı pek çok gencin ve muhalif partinin 25 Ocak protestosu için günler öncesinden başlayan destek arama mesajları dikkatleri tekrar ülkeye çevirdi. Bu mesajlar Arapça, İngilizce, Fransızca dillerinde gönderildi ve Mübarek karşıtı karikatürleri de içeriyordu.

İktidara geldiği dönemde demokrasi sözünü veren Mübarek’in beş dönemdir işgal ettiği mevki nedeniyle demokrasi meselesi Mısır sokaklarında yıllardır var olan bir mesele. Ülkenin yarı otoriter yapısı nedeniyle belli sınırlar dahilinde muhalefete izin verilmesi ve sınırların giderek belirsizleştiği dünyada kendi ülkelerini uluslararası kanallarda izleyen Mısır halkı, yaşadıkları ekonomik sorunların temelinde iktidarın olduğunun yıllardır farkındalar. Sokakta karşılaşılan herhangi bir Mısırlı size ilk olarak ülkedeki enflasyondan bahsederken ve sıcağın kavurduğu iklim altında ülkenin %40’ının üzerindeki nüfusu fakirlik sınırları altında yaşarken, ömründe bir defa toplu taşıma aracı kullanmamış olan ve Kahire Amerikan Üniversitesi mezunu gençler yanı başlarındaki sıradan halka fakirliklerini bir kez daha hatırlatıyor. Bunu gören Hüsnü Mübarek de son yıllarda ülke içindeki fakirlikle ilgili sembolik projeler için halefi olmasını planladığı oğlu Cemal Mübarek’i görevlendirirken kendisi ülkeyi dışarıda temsil etme misyonunu benimsemiş durumda.

Mısır’ı Tunus ve diğer Arap ülkelerinden farklı kılan, ülkenin El-Baradai gibi üstünde genel bir mutabakatın sağlandığı bir alternatife sahip olması. Son Parlamento seçimlerinde Meclis’e giremeyen Müslüman Kardeşler’in iktidarı kimseye kaptırmamak gibi bir kaygısı yok, Mübarek dışında her alternatif kabul edilir hale geldi. Burada akla gelen, iktidar değiştiğinde de geçmişte yaşandığı gibi konsolidasyon boyunca Müslüman Kardeşler’in tolere edilmesi ve artan dini talepler karşısında tekrar demokrasiden uzaklaşma ihtimalinin olup olmadığı. Ancak bu ihtimal dahi şu an yaşanan Mübarek çıkmazı dolayısıyla ülkede kimsenin umurunda değil. Ülkede yıllardır devam eden gösteriler ve El-Baradai’nin aylar önce gelerek ülkede tekrar yaktığı ateş bugün alevlendi. Böylece ülkede İslamcı akımlara karşı daha güvenli limanları temsil eden El-Baradai, Batı’nın ve ülkedeki farklı ideolojilerin hemfikir olduğu tek isim haline geldi.

Gazze saldırıları sonrası Gazze’de Yaşananlar ve Batı Müttefiki Arap Ülkeleri[1] başlıkla yazıda verdiğimiz Mübarek ile ilgili şemayı burada tekrar hatırlatmakta fayda var. Zira bu şema, Mübarek’in içinde bulunduğu çıkmazı anlamak için oldukça yararlı.

Mısır’da yıllardır belli dönemlerde düzenlenen gösteriler son yıllarda daha az katılım ile gerçekleşir olmuştu. Her ne kadar bundan beş yıl önce Kifaye hareketinin ülke gündemine tekrar getirdiği demokrasi yanlısı gösteriler ülkenin farklı ideolojilerini aynı amaç etrafında toplamayı başarmışsa da bu hareket de bir süre sonra gücünü yitirdi. 2008 yılının 6 Nisan’ında Kahire’de gösterilerin vazgeçilmez mekânı olan Tahrir Meydan’ında gösteriye dönüşemeden büyük yeşil araçlara bindirilen ve bu araçların tellerle örülü küçük camlarından bakan göstericileri görmek, bende ülkenin istihbarat ve polis şebekesi aşılmadan bir devrimin yapılamayacağı izlenimini uyandırmıştı.

Son dönemde bütün ilgi 2010 Parlamento seçimleri ve 2011 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine yoğunlaştı. Nitekim Parlamento’nun neredeyse tamamını işgal eden iktidar partisi, hem son yıllarda ülke üzerinde azalan Amerikan baskısı hem de bir sonraki yılın Cumhurbaşkanlığı seçimlerini tehlikeye atmama kaygısıyla 2010 Parlamento seçimlerine gitti; geçmişe nazaran seçim günü yapılan yolsuzlukların zirve yaptığı son Parlamento seçimleri, Mısır halkı için demokrasiyi adeta bir hayale dönüştürdü. Geçmişte Mübarek rejimini kendi bekalarının garantisi olarak gören Hristiyanlar dahi son dönemde isyan bayrağını çekerek sabırlarının tükendiğini gösterdi.

Sonuç Yerine…

Yukarıda saydığımız tüm faktörler bir araya geldi ve diğer Arap ülkelerinde son bir aydır yaşananlar gelecek yıl gerçekleşecek Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesi umutsuzluk içinde kıvranan ve geçmiş protestoların fayda getirmediğini gören Mısır halkı için bir emsal teşkil etti. Enver Sedat’ın öldürülmesi sonrası yenilenen Olağanüstü Hal Kanunu insanları yıllar boyu protesto ve toplu hareket etmekten alıkoymuşken, son dönem Arap dünyasında yaşanan gösterilerde ilginç bir şekilde hükümetlerin şiddete daha az başvurması ve dünya çapındaki destek Mısır için son bir umut kaynağı oldu.

Ayrıca bu defa söz konusu olan, ne çözümü yakın vadede mümkün görünmeyen Filistin sorunu, ne Irak savaşı ne de İsrail karşıtlığıydı. Protestolarda ne ideoloji ne de ‘İslam Çözümdür’ naralarına yer verildi. Yolsuzluk, fakirlik, işkence ve gelir adaletsizliği altında ezilen Mısır halkı bu defa sadece kendileri için sokaktalar. Halkın 2005 yılında gerçekleştirildiği iddia edilen reform benzeri yutturmacalara artık inancının kalmaması, ülkede içeriden bir reform ile değişimin gerçekleşmeyeceği inancını yerleştirdi. Obama’nın iktidarda olduğu süre boyunca artık neredeyse Bush yönetimini aratan ölçüde ülkeyi kendi haline bırakması neticesinde de Mısır halkı için başka hiçbir seçenek kalmadı.

Dün Hüsnü Mübarek tarafından yapılan açıklamada hükümetin istifası dillendirildi ancak beklenen aslında bu değil. Geçmişte de birçok defa Kabine değişikliğinin yapıldığı ülkede İçişleri ve Savunma Bakanlığı gibi bakanlıkların değişmesi önem taşısa da, tüm kararların toplandığı kişi en nihayetinde Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek. Bu nedenle, protestocular için istenen henüz gerçekleştirilmiş değil. Bu noktada gösterilerin ve uluslararası baskının devamı olmaksızın gerçek bir değişimin yaşanmayacağı, bu defa gerçekleşmediği taktirde de aynı ölçüde büyük bir eylemin uzun vadede söz konusu olmayacağı artık aşikar.


[1] http://www.usakgundem.com/yazar/1565/gazze%E2%80%99de-ya%C5%9Fananlar-ve-bat%C4%B1-m%C3%BCttefiki-arap-%C3%BClkeleri.html

Mısır'da neler Oluyor?

Serpil Açıkalın
4 Aralık 2010, Cumartesi

Daha önceki yazılarımızda da defaatle değindiğimiz Mısır seçimlerinin ilk raundu en nihayetinde geçtiğimiz hafta gerçekleşti; ancak ilk raundun sonunda Müslüman Kardeşler’in Meclis’te hiç sandalye kazanamaması dolayısıyla seçimleri boykot etmesiyle ikinci raunda gerek kalmaksızın sonuçlar neredeyse belli oldu.

Mısır, insan kapasitesi ve tarihi göz önüne alındığında dışarıdan bakan bir göz için üzüntü verici bir hale dönüşmüş durumda. Kantitatif çalışmalar otoriteryanizmin farklı regresyonlarla toplumdaki etkisini araştıradursun, Mısır’daki rekabetsiz ortamda hayatın durağan hale gelmesinde ebetteki ülkenin var olan sisteminin en büyük etken olduğu şüphe götürmez bir gerçek. Bu durağanlık, çevre ülkelerle karşılaştırıldığında ülkede muhalefetin nisbi de olsa sesi daha fazla duyulmakla birlikte, temelde Mısır hükümetinin konsolidasyon döneminin yıllar önce tamamlanmış olmasından ve kemikleşmiş olan rejimle birlikte ülkedeki adaletsiz gelir dağılımından kaynaklanıyor.

Mısır, 19. yüzyılın ilk yarısında monarşi yönetimi boyunca var olan çok partili düzenin Nasır döneminde tek partili hale getirilmesine ve 1970’lerde Sedat tarafından göstermelik de olsa çok partili döneme geri dönülmesine tanık oldu. Lineer bir ilerleme göstermeyen Mısır demokrasisinde, değişen konjonktür dolayısıyla, beş yıl öncesi ile karşılaştırıldığında bugün de geri atılan adımların olduğunu ve yarı-otorier sistemin giderek güçlendiğini görmekteyiz.

2010 Halk Meclisi Seçimlerine Giden Süreç

Bu yılki Halk Meclisi seçimlerinin önemi, gelecek yıl yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden çok kısa bir süre öncesinde gerçekleşmiş olmasından kaynaklanıyor. Seçimlerin sonucunda Halk Meclis’inde oluşacak bir oran değişimi, gelecek yılın cumhurbaşkanlığı adayını henüz ilan etmeyen Hüsnü Mübarek açısından oldukça büyük bir risk oluşturabilirdi. Önceki yazılarımızda da belirttiğimiz üzere kanun maddelerinin Cumhurbaşkanlığı için adaylık koymayı pek çok şarta bağlamış olması, bu seçimleri gelecek yılki asıl seçim için ezici bir çoğunlukla galip gelinmesi gereken bir hale soktu.

2005 seçimlerinde 88 bağımsız adayla Meclis’te temsil olanağına kavuşan Müslüman Kardeşler Cemaati açısından, aradan geçen beş yıl içerisinde pek çok şey değişti ve bu gelişmeler Cemaati bugüne taşıdı. İç bölünmeler yanında 2005 yılında gösterilen başarı sonrası uygulanan rejim baskısının artması, beş yıl öncesi ile bugünü karşılaştırdığımızda Müslüman Kardeşler’in de oldukça değiştiğini gösteriyor.

Özellikle uluslararası konjenktürde yaşananlar, Mısır rejimi açısından 2005 seçimleri öncesinde çok farklı bir atmosfer yaratmıştı. Amerikan baskısı neticesinde Mısır hükümeti, 2004 yılında zorunlu olarak reformlar hayata geçirmişti ve 2005 yılındaki seçimlerin yetersiz de olsa yargıçlar tarafından denetlenmesine karar verilmişti. Ancak aradan geçen zaman zarfında yaşananlar, özellikle ABD tarafından yapılan baskının giderek zayıflaması sonucunu doğurdu. George Bush’un Irak Savaşı sonrası baskıları, 2006 Hamas zaferi sonrası ortadan kalktı. Özellikle Obama’nın iktidara gelişi sonrası Kahire Üniversitesi’nde yaptığı konuşmayı dinlemeye gelen Müslüman Kardeşler’in üst düzey liderleri, aslında bu konuşmaya Bush benzeri uyarıları dinlemek üzere gelmişlerdi. Ne var ki aradan geçen yıllarda, ne Amerikan yardımının azaltılması ne de sivil toplumun güçlendirilmesi gibi konular eskisi kadar gündeme gelmedi. Ayrıca, 2005 öncesi ortaya çıkan Kifaye Hareketi de o dönemde ülke içinde ve dışında farkındalığın artmasına büyük bir katkı sağlamıştı; ancak bugün ülkedeki medyanın da iktidardaki Ulusal Demokratik Parti yararına bir değişime gittiği görülüyor. Özellikle Vafd partisinin başkanı olan Seyyid El-Bardavi’nin Mübarek karşıtı haber ve yorumları ile bilinen Düstur gazetesini satın alması sonrası gazetenin muhalif editörünün işine son vermesi ile tekrar gündeme gelen iddialara göre, Mısır’daki zayıf seküler partiler, Meclis’de daha fazla temsil hakkı kazanabilmek için hükümet ile gizli işbirliğine gidiyorlar.

Seçimlere giden süreçte yaşanan diğer bir gelişme ise, ‘İslam Çözümdür’ sloganının muğlaklığını aşmak amacıyla 2007 yılında Müslüman Kardeşler tarafından yayınlanan Taslak Parti Programı isimli sosyal, siyasi ve ekonomik konulara değinen belgenin, içeriği dolayısıyla gerek Mısır entelektüellerinde ve gerekse ülkeyi uluslararası ortamda izleyenlerde uyandırdığı tepki oldu. Bu belgenin öncesinde 2004 ve 2005 yıllarında da farklı iki belge yayınlanmış olmasına karşın, bu defa Cemaatin şahin kanadının daha ağır bastığı genel olarak yapılan yorumlar arasındaydı. Bu belgede özellikle cumhurbaşkanlığı için Müslüman olmayanların ve kadınların aday gösterilmemesi ve bir ulema konseyi kurulması gibi konular, 1990’lı yıllardan itibaren demokrasi söylemine sık sık başvuran Müslüman Kardeşler’in demokrasiyi içselleştirip içselleştirmediği sorusunu tekrar gündeme getirdi ve Cemaatin kendi içinde reformist ve gelenekselci kanat arasında fikir ayrılıklarına sebep oldu. Her ne kadar cumhurbaşkanlığı makamı konusunda geri adım atılmamışsa da daha sonra yapılan açıklamalarda ulema konseyinin parlamenter bir düzeni temsil etmediği ve daha çok danışma meclisi anlamına geldiği söylendi. Ancak Müslüman Kardeşler’in genel yaklaşımından anlaşılan, demokrasinin daha ziyade seçimlerin adil ve özgür ortamda yapılması olarak kabul edildiğidir; vatandaşlık hakları ise Cemaat açısından daha geriden gelen meselelerdir.

2007 yılında özellikle dini temelli seçim kampanyalarına ve gruplara karşı düzenlenen kanun değişimleri de, kısa bir süre sonra gerçekleşen yerel seçimlerde görüldüğü üzere, Müslüman Kardeşler üzerindeki baskıyı büyük ölçüde artırdı. Bu süre boyunca Müslüman Kardeşler, ‘İslam Çözümdür’ benzeri bir sloganı kullanmayı büyük ölçüde terk etti.

Seçimler..

Müslüman Kardeşler her sıkıntılı dönemde yaptığı gibi bu seçimlerde de iktidar partisinin baskısını azaltmak için başlangıçta 130 gibi çok az aday sayısı ile seçimlere girdi. Seçimler öncesinde Müslüman Kardeşler üyelerinden pek çok kişi tutuklanırken, hükümet tarafından özellikle zayıf olmasına karşın yıllardır var olma çabasında olan seküler partilerin seçimleri boykot etmemesi yönünde çağrılar yapıldı. Seçimlerin ilk raundunun sonunda ise Vafd Partisi, Nasırist Parti, Gad Partisi ve Tagammu Partisi gibi partiler ancak birkaç sandalyeyi garantileyebilirken Müslüman Kardeşler’in hiçbir adayı bu şansı yakalayamadı.

Seçimler öncesi gündeme gelen uluslararası gözlemciler tarafından seçimlerin izlenmesi meselesi, özellikle iktidar partisi taraftarlarının yoğun bir tepkisiyle karşılaştı; parti gözlemcilerine de izin verilmemesine karşın, sadece bağımsız adayların gözlemciliği kabul edildi. Bu izne rağmen pek çok gözlemci seçim merkezlerine girmelerine izin verilmediği için bu hakkı da kullanamadılar. Şiddet ve şikâyetlerle dolu olan bir Mısır seçimleri de böylece geçmiş oldu.

Müslüman Kardeşler açısından bakıldığında, bu yaşananların sürpriz olmaması geçmişteki deneyimlerinden kaynaklanıyor. 1980’lerin sonlarından itibaren ve 1990’larda Müslüman Kardeşler'in topluma yayılma ve açılma çabasıyla sendikalarda ve üniversitelerde gösteridiği başarı dolayısıyla rejim baskısının artması, 1990 yılında seçimlerin boykot edilmesi ve 1995 yılında Meclis’e hiçbir adayının girememesi sonucunu doğurmuştu. Bugünkü durum da geçmişten pek farklı değil. Müslüman Kardeşler Meclis yerine tekrar sivil topluma yoğunlaşacak ve ayakta kalma çabasını devam ettirecek. Bu nedenle, seçimlerin ardından Cezayir ya da Tunus’ta 1990’ların başında yaşanan çatışmalar Mısır açısından beklenen gelişmeler değil.

Mısır’da gelecek yıl yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimleri, Cemal Mübarek tarafından kazanılsa dahi, bu durum yine de ülkenin yıllardır yaşadığı durgunluktan çıkması anlamına geliyor. Bu nedenle beş yıl sonra yapılacak olan Parlamento seçimlerinde yukarıda sayılanlar doğrultusunda pek çok şey değişebilir.

Yeri gelmişken dikkat çeken bir diğer konu, Türk medyasının da giderek Ortadoğu’nun iç gelişmelerini daha yakından izlemeye başlaması ve bu yönde yorumların artması. Ancak maalesef ülkelerin tarihlerinin çok iyi bilinmemesi nedeniyle yazılarda birbiriyle çelişen pek çok konu da dikkat çekiyor. Zaman içinde bu durumun değişeceğini umut ediyoruz.

Serpil Açıkalın
sacikalin8@gmail.com